Strusch da s’imaginar oz: pli baud vegniva il capricorn da las Alps considerà sco ina apoteca ambulanta ed è perquai vegnì extirpà!
Il capricorn è svanì en il Grischun gia ils onns 1650. Ils umans cartevan en l’effect curativ miraculus dals preparats da capricorn e siond l’animal betg fitg temelitg è el prest stà extirpà. L’entschatta dal 20avel tschientaner èsi reussì d’engular dal retg talian Vittorio Emmanuele III in pèr dals davos exemplars e d’als transportar dascus en Svizra. L’asil da selvaschina «Peter und Paul» a Son Gagl ha sinaquai instradà in program d’allevament singular en tut il mund. Il 1920 han ins colonisà per l’emprima giada er en il Parc Naziunal animals da questa tratga. Oz vivan var 300 capricorns en il Parc Naziunal.
En rumantsch numn’ins il capricorn er «macun». Quest macun viva effectivamain era si Macun e damai èsi cler danunder che vegn il num per la regiun da la platta dals lais sur Lavin. Dapi il 1. d’avust 2000 èn era quests capricorns abitants dal Parc Naziunal.
Dapli che mo la vopna dal Grischun e reclama per ina marca da biera.
Impressiunants èn els en mintga cas, ils loschs capricorns! Tge parada grondiusa, cura ch’els sbassan il chau e ballantschan lur cornas lungas vi e nà. Quellas pon avair ina lunghezza da fin ad in meter! Malgrà lur moviments lass e lur corp pesant èn ils capricorns rampignaders ordvart agils.
Sco ils chamutschs appartegnan er ils capricorns als bovids. Lur cornas creschan durant l’entira vita, mintg’onn la primavaira in pèr centimeters dapli. Ils rintgs annuals èn bain visibels sin il dies dals corns ed els permettan da determinar la vegliadetgna exacta da l’animal.
Malgrà lur pais da fin a 90 kg èn ils capricorns ils campiuns dals rampignaders. Els paran d’avair tschitschs sut ils pes e lur senn d’equiliber è extraordinari.
Las chauras-capricorn èn fitg attentivas ed han adina en egl lur conturn.
Sumegliant als chamutschs vivan era las chauras-capricorn en trieps cun autras chauras ed animals giuvens. Ils ansiels naschan il zercladur e portan in vestgì chaud da launa adattà al clima criv. Els creschan si en il ravugl protegì da lur triep. Las cornas da la chaura èn bler pli pitschnas che quellas dal buc. Igl è difficil da stimar la vegliadetgna sin fundament dals rintgs annuals fitg serrads. Ina chaura-capricorn po vegnir fin a 24 onns – ina vegliadetgna impressiunanta en quest ambient criv.
Ils capricorns sa nutreschan da pastg e dad ervas, l’enviern era da bostgam, ragischs e litgens.
Ils capricorns vivan sumegliant als tschiervs en trieps separads da 10 fin 30 animals.
Tar il triep da las chauras ha la chaura manadra ina impurtanta funcziun da guid. Tar ils trieps da bucs è la rangaziun evidenta: la grondezza da las cornas exprima la fermezza individuala. L’avust e durant il temp da chalur il december demonstreschan ils bucs ils pli imposants lur dominanza.
Ils capricorns vegnan en chalur pir il december. Els cumenzan dentant gia la stad a cumbatter per la rangaziun. L’avust sviluppan ils capricorns, uschiglio plitost pultruns, in’activitad extraordinaria. En cumbats impressiunants sa mesiran ils animals da medema forza per in plaz a la testa. Quai na vul betg dir ch’il december durant la chalur saja alura tut reglà. Ma ils capricorns eviteschan cun inschign da consumar lur energias, sco quai ch’igl è il cas tar ils tschiervs e chamutschs en chalur.
