Il tschierv è la pli gronda spezia d’animals ad ungla dal Parc Naziunal.
Vers la mesadad dal 19avel tschientaner è il tschierv vegnì extirpà en la regiun. 50 onns pli tard è el danovamain immigrà en Engiadina nà dal Grischun dal Nord e dal Grischun Central.
En il Parc Naziunal chatta il tschierv duas qualitads: quietezza e pavel. Las prescripziuns da viandar en il Parc al protegian da disturbis. Var 2000 tschiervs vivan durant maximalmain tschintg mais da stad en il Parc Naziunal. Suenter lur chalur banduna la gronda part dals tschiervs vers mez october il Parc e passenta l’enviern sin las spundas suleglivas da las vals principalas da l’Engiadina, da la Val Müstair e dal Vnuost.
Las vatgas-tschierv vivan per il solit en trieps ensemen cun ils vadels ed animals giuvens da l’onn passà.
Quests trieps vegnan era numnads trieps da mutlas, perquai che la plipart dals animals n’ha betg cornas. Il liom tranter las vatgas e lur descendents feminins è pli ferm che cun ils mastgels che sa separan dal triep suenter maximalmain 2 onns.
Cun excepziun dal temp da chalur vivan ils taurs-tschierv en trieps da mastgels.
Las cornas dals mastgels servan sco organ da cumbatter e d’imponer. Ellas consistan d’in oss schumellin che crescha mintg’onn tranter il mars ed il fanadur e vegn alura bittà giu vers la fin da l’enviern. Ils tschiervs portan cornas a partir da lur segund onn fin ch’els moran.
Durant il temp da creschientscha èn las cornas surtratgas d’ina pel cun ferma circulaziun dal sang. Cura che la creschientscha è terminada, sfruschan (spelatschan) ils tschiervs giu la pel, numnada pelatsch, vi da plantas e chaglias. Tras restanzas da sang e da terra survegnan las cornas lur colur brina.
La chalur dals tschiervs il settember e l’october è ina da las attracziuns principalas dal Parc Naziunal.
Taurs-tschierv en chalur fan magari dirs cumbats da rangaziun per acquistar la favur da las vatgas. Ils taurs ils pli ferms defendan «lur» vatgas vehementamain cunter l’attatga da la «concurrenza». Durant tals cumbats poi era dar blessads e mintgatant schizunt in taur mort. Per il solit gudognan ils taurs-tschierv cun las meglras premissas corporalas e betg senz’auter quels cun las pli grondas cornas.
Mintgatant perda in taur durant il cumbat ina part da sias cornas – in dischavantatg visavi ses concurrents.
Ils taurs persequiteschan las vatgas en chalur fin che quellas acceptan la copulaziun. Era sche la vatga è pronta per la copulaziun, n’accepta ella betg mintga partenari, mabain elegia sezza «ses» tschierv.
ls vadels-tschierv naschan l’entschatta fin mez zercladur. Curt suenter la naschientscha emprovan ils vadels da star sin las chommas e tschertgan ils tettels da la mamma.
Per parturir lur pitschens sa separan las vatgas-tschierv dal triep. Disturbis han consequenzas negativas per la naschientscha. Ils vadels paisan 5 fin 10 kilos ed èn sviluppads cumplettamain. Cun litgar prenda la mamma si contact cun ses pitschen.
Il pail dals vadels ha marcants tachels da giuventetgna che gidan a sa zuppar. En il decurs da la stad svaneschan quests tachels. In vadè bain zuppà n’è betg lev da scuvrir. Sche la mamma s’allontanescha, avertescha il pitschen la mamma cun ferms sbratgs. La vatga enconuscha la vusch da ses agen vadè. Il vadè resta en contact cun sia mamma sur las glondas da la gauta. Sch’il vadè è malruassaivel, secreteschan sias glondas in’odur che la mamma percepescha.
Sche Vus vulais savair dapli davart il tschierv en il Parc Naziunal Svizzer, As recumandain nus il cudesch „Der Rothirsch im Schweizerischen Nationalpark und dessen Umgebung“ dal directur dal Parc Heinrich Haller. Quest cudesch è disponibel en il Center dal Parc a Zernez ubain sur nossa Butia.